Op de ikoon zien we Joris, zittend op een paard. Hij is, om zo te
zien, niet krijgzuchtig: hij lijkt te zweven en in de verte te
staren. Voorts zien we een prinses, met een draak. En haar
ouders, die vanuit de stad het tafereel gadeslaan.
Georgos is een zogenoemde "soldatenheilige". Het centrale
thema in de levensverhalen over soldatenheiligen is steeds,
dat de dienst in het leger van de keizer zich niet laat
verenigen met het christelijk geloof. Christensoldaten werden
dikwijls gemarteld, opdat ze afvallig zouden worden van hun
geloof. Joris, zoals hij bij ons wordt genoemd, is zo'n
legendarische martelaar en behoort tot de meest vereerde
heiligen van de Middeleeuwen. In het oosten genoot hij met
name veel aanzien in de omgeving van Nowgorod. Hij zou geboren
zijn in Cappadocië in Klein Azië. En hij zou gestorven zijn
tegen het einde van de 3de eeuw in Lydda.
De "prinses" verwijst oorspronkelijk naar een andere heilige: Margaretha uit
Antiochië. Zij is de vrouwelijke evenknie van Joris. Zij zou
de dochter zijn geweest van een heidens priester in Pisidië
(Klein Azië) die door haar voedster in de christelijke leer
werd onderwezen. De stadsprefect Olybrios wenste haar te huwen
- omdat ze zo mooi was. En hij trachtte haar te bewegen om
haar christelijk geloof te laten varen. Toen ze weigerde werd
ze in de kerker geworpen; daar bad ze tot God en vroeg haar de
vijand te tonen tegen wie ze zou moeten strijden. Daarop
verscheen haar een draak, die zijn kaken opende om haar te
verslinden. Maar met een kruisteken wist zij dit monster te
verjagen.
De beide heiligenlegenden zijn uiteindelijk met elkaar
verbonden. De prinses op onze ikoon zou waarschijnlijk
Elisabeth moeten heten. Elisabeth werd als heilige populair in
het begin van de 14de eeuw, de tijd waarin ook de ikoon werd
gemaakt, die als voorbeeld heeft gediend voor de ikoon, die
hier wordt getoond. Elisabeth leefde in Hongarije (in de 13de
eeuw): zij was de dochter van het Hongaarse vorstelijk paar
(Andreas II en Gertrudis). Door haar biechtvader kwam zijn in
aanraking met de Franciscanen en besloot zij zich in te zetten
voor de slachtoffers van een hongersnood (1226). Toen haar
gemaal kort daarop stierf werd ze verjaagd, en leefde ze in
vrijwillige armoede. Toen ze na enige tijd weer terug kon
keren aan het hof, weigerde ze dit. Kort daarop overleed ze en
werd ze heilig verklaard.
Zij is vaak vereenzelvigd met de koningsdochter uit de legende
over Joris: hij kwam ooit in een land, dat geteisterd werd
door een draak. Toen er in dat land geen kleinvee meer over
was voor het jaarlijkse offer dat de draak voor zich opeiste,
moest de koningsdochter eraan geloven. Joris verloste het land
van de plaag door de draak te verslaan en daarmee ook de
koningsdochter van het lot dat haar had getroffen.
Maar ons prinsesje heet, zoals uit het bijschrift blijkt,
Yelisava: zij was de dochter van de Tsaar en de Tsarina van
Rusland. Die beiden staan dan ook toe te kijken, hoe hun
dochter de draak als een stuk speelgoed met zich meevoert: de
draak lijkt door haar te zijn getemd! Het betreft hier een
ikoon uit de school van Nowgorod, waarin de oude legenden zijn
geactualiseerd.
In deze legenden representeert de draak feitelijk het
heidendom/de stadse cultuur. Op de afbeelding van veel
soldatenheiligen vinden we een verwijzing naar de stad, die
zich tot het christendom heeft bekeerd onder invloed van het
martelaarschap van de betreffende heilige.
De ikoon nodigt ons uit tot bezinning op de verhouding tussen
het geloof en de heersende cultuur. Kan de kerk standhouden in
een samenleving waarin welvaart wordt gezien als het hoogste
goed?
Naar de volgende pagina
Terug naar het begin van de ikonengalerij
Reactie? Zend een E-mail
© A.E.J. Kaal, 2014.