DE HEILIGE JORIS EN DE DRAAK



Op de ikoon zien we Joris, zittend op een paard. Hij is, om zo te zien, niet krijgzuchtig: hij lijkt te zweven en in de verte te staren. Voorts zien we een prinses, met een draak. En haar ouders, die vanuit de stad het tafereel gadeslaan.

Georgos is een zogenoemde "soldatenheilige". Het centrale thema in de levensverhalen over soldatenheiligen is steeds, dat de dienst in het leger van de keizer zich niet laat verenigen met het christelijk geloof. Christensoldaten werden dikwijls gemarteld, opdat ze afvallig zouden worden van hun geloof. Joris, zoals hij bij ons wordt genoemd, is zo'n legendarische martelaar en behoort tot de meest vereerde heiligen van de Middeleeuwen. In het oosten genoot hij met name veel aanzien in de omgeving van Nowgorod. Hij zou geboren zijn in Cappadocië in Klein Azië. En hij zou gestorven zijn tegen het einde van de 3de eeuw in Lydda.

De "prinses" verwijst oorspronkelijk naar een andere heilige: Margaretha uit Antiochië. Zij is de vrouwelijke evenknie van Joris. Zij zou de dochter zijn geweest van een heidens priester in Pisidië (Klein Azië) die door haar voedster in de christelijke leer werd onderwezen. De stadsprefect Olybrios wenste haar te huwen - omdat ze zo mooi was. En hij trachtte haar te bewegen om haar christelijk geloof te laten varen. Toen ze weigerde werd ze in de kerker geworpen; daar bad ze tot God en vroeg haar de vijand te tonen tegen wie ze zou moeten strijden. Daarop verscheen haar een draak, die zijn kaken opende om haar te verslinden. Maar met een kruisteken wist zij dit monster te verjagen.

De beide heiligenlegenden zijn uiteindelijk met elkaar verbonden. De prinses op onze ikoon zou waarschijnlijk Elisabeth moeten heten. Elisabeth werd als heilige populair in het begin van de 14de eeuw, de tijd waarin ook de ikoon werd gemaakt, die als voorbeeld heeft gediend voor de ikoon, die hier wordt getoond. Elisabeth leefde in Hongarije (in de 13de eeuw): zij was de dochter van het Hongaarse vorstelijk paar (Andreas II en Gertrudis). Door haar biechtvader kwam zijn in aanraking met de Franciscanen en besloot zij zich in te zetten voor de slachtoffers van een hongersnood (1226). Toen haar gemaal kort daarop stierf werd ze verjaagd, en leefde ze in vrijwillige armoede. Toen ze na enige tijd weer terug kon keren aan het hof, weigerde ze dit. Kort daarop overleed ze en werd ze heilig verklaard. Zij is vaak vereenzelvigd met de koningsdochter uit de legende over Joris: hij kwam ooit in een land, dat geteisterd werd door een draak. Toen er in dat land geen kleinvee meer over was voor het jaarlijkse offer dat de draak voor zich opeiste, moest de koningsdochter eraan geloven. Joris verloste het land van de plaag door de draak te verslaan en daarmee ook de koningsdochter van het lot dat haar had getroffen.

Maar ons prinsesje heet, zoals uit het bijschrift blijkt, Yelisava: zij was de dochter van de Tsaar en de Tsarina van Rusland. Die beiden staan dan ook toe te kijken, hoe hun dochter de draak als een stuk speelgoed met zich meevoert: de

draak lijkt door haar te zijn getemd! Het betreft hier een ikoon uit de school van Nowgorod, waarin de oude legenden zijn geactualiseerd.

In deze legenden representeert de draak feitelijk het heidendom/de stadse cultuur. Op de afbeelding van veel soldatenheiligen vinden we een verwijzing naar de stad, die zich tot het christendom heeft bekeerd onder invloed van het martelaarschap van de betreffende heilige.

De ikoon nodigt ons uit tot bezinning op de verhouding tussen het geloof en de heersende cultuur. Kan de kerk standhouden in een samenleving waarin welvaart wordt gezien als het hoogste goed?



Naar de volgende pagina

Terug naar het begin van de ikonengalerij

Reactie? Zend een E-mail

© A.E.J. Kaal, 2014.