Afgebeeld zijn hier de drie gestalten, die ooit te gast waren bij Abraham. De architectuurvorm links boven herinnert aan het huis van Abraham; de eik van Mamre geeft de plaats aan waar het gebeurde; Abraham en Sara worden op deze ikoon niet meer afgebeeld, en de spijzen, die zij hadden toebereid, al evenmin. In plaats daarvan zien we een beker met daarin Gods gave aan mensen: zo wordt op deze ikoon de gastvrijheid als het ware omgekeerd.

De oude kerk heeft in het verhaal over Abraham, die deze drie gasten ontvangt, een voorafspiegeling gezien van de Drieënheid (Gen. 18:1-16). In het verhaal krijgt Abraham bezoek van JHWH in de gestalte van drie jonge mannen. Hij ontvangt hen gastvrij, en zij voorspellen dat Sara - niettegenstaande haar hoge leeftijd - alsnog een kind zal krijgen. Opvallend in het Genesisverhaal is het alternerend gebruik van enkelvoud en meervoud om de bezoekers aan te duiden. Augustinus zegt over Abraham: "Hij zag er drie en aanbad er één".

Het "gastmaal van Abraham" wordt al heel vroeg afgebeeld. Doorgaans zijn Abraham en Sara ook afgebeeld, terwijl ze de gasten bedienen. En de drie mannen zitten op de oudste afbeeldingen naast elkaar aan een tafel. Later krijgt de middelste steeds meer nadruk: hij wordt gekarakteriseerd als de 'logos'. Na verloop van tijd wordt die middelste gestalte vaak wat verhoogd afgebeeld, en ontstaat de neiging om Abraham en Sara weg te laten. Dit ontwikkelingsproces vindt zijn bekroning in het begin van de 15de eeuw door Andrej Roebljew.

Andrej Roebljew, een monnik van het beroemde door Sergius van Radonezj gestichte Drievuldigheidsklooster, krijgt in het begin van de 15de eeuw de opdracht om de ikoon van de Drieëenheid te schilderen "opdat de medebroeders door het aanschouwen van de ikoon met vreugde vervuld zouden worden en hun blik zouden afwenden van de door haat veroorzaakte verscheurdheid van de wereld om - zodoende - zich te laten inspireren door de liefde die God is".

Wie de relatie tussen de drie personen op zich laat inwerken, kan daarbij denken aan woorden van Basilius van Caesarea: "Ziet ge de cirkelvormige beweging, waarin gelijken elkaar verheerlijken? De zoon verheerlijkt de geest, de Vader verheerlijkt de Zoon. Op zijn beurt ontvangt de Zoon de verheerlijking van de Vader en is de Zoon de verheerlijking van de Geest." Het is alsof Roebljew deze woorden in beeld heeft gebracht. De ikoon geldt als feestdagikoon voor de eerste Pinksterdag: met Kerstmis zendt de Vader de Zoon; met Pasen overwint de Zoon de dood; en met Pinksteren komt de Geest, die alle twijfel wegneemt, die bijeenbrengt, en die het volk Gods zal leiden naar de voltooiïng.

Het gebaar van de middelste gestalte is een spreekgebaar: is hieraan herkenbaar dat dit Christus is, Gods vleesgeworden woord? De hand van de linkerengel zegent. Van de rechterengel is wel gemeend dat de ene vinger, die zoveel nadruk krijgt, verwijst naar de Geest die verenigt.

De ikoon nodigt ons uit om te mediteren over het goddelijk mysterie, zoals dat is uitgedrukt in de gedachte van de drievuldigheid: vader, zoon en geest van liefde.

Naar de volgende pagina

Reactie? Zend een E-mail

© A.E.J. Kaal, 2014.