DE REIS VAN PAULUS (2)

Deze ikoon is gemaakt naar een detail van een zgn. vita-ikoon: dat is een ikoon waarop de heiligen zijn afgebeeld met daaromheen - in de rand - scènes die betrekking hebben op hun leven. In één van die scènes is Paulus afgebeeld als passagier aan boord van het schip van de kerk.

Ikonen zijn geen illustraties van bijbelverhalen: ze hebben een eigen boodschap. Deze voorstelling kan wel worden geassociëerd met verschillende bijbelverhalen: bijv. met het verhaal over "de storm op het meer", waarin verteld wordt hoe Jezus slapend op een bank achterin het schip ligt, terwijl zijn leerlingen in doodsnood verkeren; met de verhalen over de schipbreuk van Paulus, waarin wordt verteld hoe het schip waarop hij zich bevindt in een storm dreigt te vergaan; en ook met een aantal andere verhalen, waarin "de zee" een rol speelt in de verbeelding rond de zekerheid van het geloof.

We zien Paulus hoe probeert te ontwaren wie toch de vreemde gestalte is aan het roer. Een aanwijzing vinden we in een tekst uit de Openbaring van Johannes waar staat: "Ik, Jezus, heb mijn engel gezonden om jullie deze dingen bekend te maken voor de gemeenten. Ik ben de telg uit David, zijn nakomeling, de stralende morgenster.." (Openbaring 22:16; et vid. Num. 24:17).

Volgens de tradities van de Oosters Orthodoxe kerken beelden ikonen uit, wat met woorden niet kan worden gezegd. In dit geval mag worden vermoed, dat de ikoon verwijst naar het mysterie achter het levensverhaal van Paulus: hoe werd hij wie hij worden moest? Waarop vertrouwde hij? Waaraan ontleende hij zijn zekerheid? Het zijn vragen die ook de toeschouwer zichzelf kan stellen. De ikoon nodigt de kijker uit om over over dergelijke vragen te mediteren.

We zien mensen die samen op weg zijn in een wankel, gammel bootje. Je zou haast zeggen: in het schemerdonker, ware het niet dat in het centrum het stralend witte zeil op een geheimzinnige manier het licht weerkaatst. Welk licht? Waar dat vandaan komt is al even raadselachtig. Maar wel het overwegen waard. Is het ons levenslicht? Is het 'het licht op mijn pad', waar een psalmdichter over schrijft (Ps. 119:105)?

De reisgenoten zijn op elkaar aangewezen. Mogelijk hebben zij zich ooit afgevraagd wat er nodig is voor onderweg: je kunt nu eenmaal niet alles meenemen. En vaak valt het ook niet mee om te bedenken wat je maar beter achter je kunt laten. Mogelijk hebben ze ook enige moed moeten verzamelen: want wie de grillen van de zee kent beseft maar al te goed hoe kwetsbaar een mens is op zo'n tocht over de onpeilbare diepten van het water. Het is dan ook de vraag of zo'n broos scheepje wel bestand is tegen de stormen.

Op de ikoon worden drie krachten aangegeven waar een mens het van moet hebben: oor hun verborgenheid kun je die maar al te gemakkelijk over het hoofd zien. In de symboliek van de ikoon zijn dat: de dragende kracht (van het water); de stuwende kracht (van de wind); en de kracht van de hand aan het roer die nodig is koers te houden. Er bestaat een verband tussen de tweede en de derde kracht: de wind, die de hoge golven veroorzaakt zorgt er ook voor dat de vaart erin blijft. Zonder voortgang zou ook het roer onbruikbaar zijn. Word ik die krachten in mijn eigen leven gewaar?

Het leven gaat nooit over gebaande wegen; we spreken dan wel van de levensweg, maar dat is altijd pas achteraf. In feite is er geen gebaande weg die ergens uitkomt. Op de ikoon ontbreekt dan ook de horizon. Het komt altijd weer aan op de kairos: het moment; de mogelijkheid; de kansen.

Als je goed kijkt zie je, dat het hele tafereel omlijst wordt door rotsen. Alles speelt zich af onder de wereldberg, in een soort grot. Die grot is in de taal van de symbolen van oudsher de plek waar een mens wordt ingewijd in de geheimen van het leven. Het is de ruimte waar een mens, net als een vlinder, steeds opnieuw geboren wordt en ingewijd. Altijd weer kan een mens opnieuw beginnen.

Dan zijn er nog die drie mannen: je zou kunnen zeggen getuigen. Je zou ook kunnen zeggen: helpers. Talloze sprookjes vertellen over drie helpers. Niemand redt het zonder getuigen en helpers. We worden ons pas bewust van onze blinde vlekken wanneer we leren kijken door de ogen van anderen.
Tenslotte is daar - heel opvallend - een verticale lijn (de mast). De ikoon zegt: in het leven gaat het niet alleen om de koers en de lengte en de breedte: maar vooral ook om de hoogte en de diepte. Daar ergens, waar die lijnen elkaar kruisen, daar is het centrum - waar alles om draait: met goud omcirkeld zien we het gelaat van heilige. Het leven heiligen is een voortdurend zoeken, vinden van plaatsen waar hemel en aarde elkaar raken...